Sáng ngày 30/03/2023, tại hội trường phòng họp Viện Nghiên cứu Văn hóa đã diễn ra buổi tọa đàm khoa học với chủ đề: "Tôn giáo và Văn hoá: Tôn giáo là thành tố hay hạt nhân văn hóa Việt Nam" do PGS. TS Nguyễn Quang Hưng, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội trình bày.
Theo UNESCO, “Văn hóa nên được đề cập đến như là một tập hợp của những đặc trưng về tâm hồn, vật chất, tri thức và xúc cảm của một xã hội hay một nhóm người trong xã hội mà nó chứa đựng, ngoài văn hóa và nghệ thuật, cả cách sống, phương thức chung sống, hệ thống giá trị, truyền thống và đức tin” (UNESCO, Universal Declaration on Cultural Diversity, 2002). Theo C. Dawson, hai đặc điểm của mọi tôn giáo từ nguyên thủy tới hiện đại là: (i) Niềm tin vào sức mạnh kỳ bí nào đó và sức mạnh kỳ bí này chi phối hành vi hàng ngày của con người; (ii) Niềm tin đó thể hiện qua các khâu trung gian: cá nhân (các nhà tiên tri, các thầy bói, chức sắc tôn giáo…), sự vật (biểu tượng tôn giáo, cơ sở thờ tự…), địa danh (thánh địa,…) có tính siêu phàm.
Tôn giáo và văn hóa là hai khía cạnh của đời sống con người, và chúng có những mối quan hệ đặc biệt và đa dạng. Có thể kể đến 5 dạng quan hệ tôn giáo-văn hóa: (i) Tôn giáo và văn hóa không liên quan với nhau: Tôn giáo và văn hóa có thể tồn tại song song nhưng không ảnh hưởng đến nhau. Văn hóa chính trị, văn hóa kinh tế, hay các khía cạnh văn hóa khác có thể phát triển độc lập và không cần phụ thuộc vào tôn giáo; (ii) Tôn giáo và văn hóa như hai vòng tròn giao nhau: Mối quan hệ này thể hiện sự tương tác mạnh mẽ giữa tôn giáo và văn hóa. Ví dụ, văn hóa Kitô giáo và văn hóa Việt Nam thường có những phần giao thoa nhất định, khi văn hóa Việt Nam được ảnh hưởng bởi tôn giáo Kitô giáo trong quá trình lịch sử; (iii) Tôn giáo là bản thân của văn hóa: Tôn giáo không chỉ là một khía cạnh của văn hóa, mà còn là một phần tạo nên bản sắc của văn hóa. Tôn giáo có thể ảnh hưởng đến các giá trị, niềm tin, và hành vi của người dân, định hình nhận thức và tư tưởng của họ; (iv) Tôn giáo là thành tố của văn hóa: Trong trường hợp này, tôn giáo được coi là một yếu tố cấu thành, hỗ trợ cho văn hóa. Ví dụ, đạo Mẫu và văn hóa Việt Nam có mối liên kết mật thiết, khi đạo Mẫu góp phần xây dựng nên những truyền thống, lễ hội và tập quán của văn hóa Việt Nam; (v) Tôn giáo là hạt nhân của văn hóa: Ở dạng quan hệ này, tôn giáo được coi là trung tâm, cốt lõi của văn hóa một dân tộc hay khu vực. Ví dụ, Islam là hạt nhân của văn hóa Ả Rập, Hindu là hạt nhân của văn hóa Ấn Độ, Khổng giáo là hạt nhân của văn hóa Trung Hoa và Kitô giáo là hạt nhân của văn hóa phương Tây. Những tôn giáo này chịu trách nhiệm định hình tư tưởng, đạo đức và phong cách sống của cộng đồng tín đồ và có tác động sâu sắc đến văn hóa của khu vực mà họ tồn tại.
Lý thuyết tôn giáo là hạt nhân của văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc xác định căn tính và nền tảng văn hóa Việt Nam. Văn hóa Việt Nam không phải là ngoại lệ so với các nền văn hóa lớn khác trên thế giới, mà nó cũng dựa trên nền tảng tôn giáo đa dạng. Trong quá trình lịch sử, nền văn hóa Việt Nam đã trải qua sự tương tác, tiếp nhận và hòa nhập với nhiều giá trị tôn giáo khác nhau, bao gồm Khổng giáo, Phật giáo và những tôn giáo bản địa. Qua sự hòa nhập này, văn hóa Việt Nam đã hình thành và tồn tại với bản sắc độc đáo, tạo nên một phần quan trọng của di sản văn hóa nhân loại.
Một số hình ảnh
