I. Chức năng nhiệm vụ
Phòng Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển có nhiệm vụ nghiên cứu mối quan hệ giữa văn hóa và phát triển theo hướng nghiên cứu cơ bản và ứng dụng; Nghiên cứu những tác động của chương trình, dự án cũng như diễn ngôn về phát triển, hiện đại hóa (nông thôn mới, chính sách đất đai, quản lý tài nguyên thiên nhiên, chương trình, chính sách phát triển văn hóa, di sản văn hóa) đối với thực hành văn hóa của các nhóm tộc người; Nghiên cứu sự dịch chuyển, chuyển động của các dòng người di cư trong xã hội hiện đại cũng như tìm hiểu về sự thích ứng văn hóa, xã hội và lối sống của các cộng đồng trong bối cảnh toàn cầu hóa; Xem xét vai trò và sự ảnh hưởng của văn hóa (tri thức bản địa, niềm tin tôn giáo, vũ trụ quan, tổ chức xã hội, luật tuc) đối với sự tồn tại và phát triển bền vững của các tộc người trong xã hội truyền thống và đương đại, trực tiếp thực hiện một số đề tài khoa học liên quan đến nghiên cứu ứng dụng những giá trị truyền thống của văn hóa dân gian trong đời sống hiện đại; Tham gia đánh giá, phản biện khoa học các chương trình, chính sách phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội của đất nước và các tổ chức quốc tế có liên quan và tác động trực tiếp đến thực hành văn hóa cũng như sinh kế của các cộng đồng và nhóm tộc người.
II. Lịch sử hình thành và phát triển
Tiền thân của Phòng Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển là Trung tâm Văn hóa và Phát triển, được thành lập theo Quyết định 806/QĐ – KHXH ngày 10/05/2005. Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển khi ấy là một trong ba trung tâm được Viện thành lập với mục đích đẩy mạnh hướng nghiên cứu văn hóa và phát triển. Năm 2013, một năm sau sự kiện Viện Khoa học xã hội Việt Nam đổi tên là Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Viện Nghiên cứu Văn hoá đã thực hiện tái cơ cấu tổ chức. Cũng trong năm này Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển đã được thay đổi tên gọi. Theo quyết định số 1478/QĐ-KHXH ngày 25/9/2013, Trung tâm Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển được đổi tên thành Phòng Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển.
Cán bộ phụ trách phòng qua các thời kì
Từ khi thành lập đến nay, phòng đã trải qua nhiều thế hệ phụ trách phòng khác nhau. GS.TS Lê Hồng Lý đảm nhiệm chức vụ Giám đốc đầu tiên của Trung tâm. Đến năm 2009, sau khi GS.TS Lê Hồng Lý nhận nhiệm vụ mới là Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa, TS. Hoàng Cầm chính thức đảm nhận vị trí Giám đốc trung tâm. Sau khi Trung tâm đổi thành Phòng Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, TS. Hoàng Cầm lại tiếp tục đảm nhiệm chức vụ Trưởng phòng nghiên cứu. Năm 2017, sau khi TS. Hoàng Cầm nhận nhiệm vụ mới là Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa, TS. Hồ Thị Thanh Nga được điều động từ Phòng Quản lý Khoa học sang đảm nhiệm vị trí Phó phòng phụ trách Phòng Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển cho đến hiện nay.
Đội ngũ nhân sự của phòng
Đội ngũ nhân sự của phòng tương đối ổn định. Ban đầu khi mới thành lập, Trung tâm có 2 thành viên là GS.TS Lê Hồng Lý và TS. Hoàng Cầm. Các thành viên của Trung tâm liên tục được bổ sung gồm có: TS. Đỗ Lan Phương, TS. Phan Phương Hảo, TS. Trần Hoài, Th.S Hoàng Thu Hằng. Năm 2017, dưới sự sát nhập và thay đổi cơ cấu các phòng của Viện Nghiên cứu Văn hóa, GS.TS Lê Hồng Lý và TS. Hoàng Cầm chuyển sang Phòng Nghiên cứu Văn hóa đương đại, hai cán bộ phòng Quản lý khoa học là Hồ Thị Thanh Nga và Lương Thu Trang chuyển sang Phòng Nghiên cứu văn hóa và Phát triển. Tính đến thời điểm hiện tại, phòng có một cán bộ đã nghỉ hưu theo chế độ là TS. Đỗ Lan Phương. Nhân sự hiện nay của phòng bao gồm: TS. Hồ Thị Thanh Nga (Phó trưởng phòng Phụ trách), TS. Phan Phương Hảo, TS. Trần Hoài, ThS. Hoàng Thu Hằng, ThS. Lương Thu Trang và một thành viên mới được tuyển dụng từ tháng 11 năm 2018 là Nguyễn Đăng Đạo. Trong số các cán bộ trong phòng, 3 cán bộ nhận bằng tiến sĩ tại nước ngoài (Đài Loan, Anh Quốc và Đức), có 2 thạc sĩ và 1 CN tốt nghiệp trong nước.

III. Thành tựu nghiên cứu
Các nhiệm vụ nghiên cứu của phòng đã và đang được các thành viên trong Phòng tích cực triển khai với các chủ đề/hướng nghiên cứu cụ thể. Trong 14 năm hình thành và phát triển, các thành viên trong phòng đã có những đóng góp quan trọng làm nên những thành tựu nghiên cứu của phòng.
Là một phòng nghiên cứu về văn hóa và phát triển, các thành viên trong phòng đã nỗ lực trong việc tìm hiểu tác động của yếu tố kinh tế thị trường, yếu tố của hiện đại hóa tới thực hành các lễ hội, tín ngưỡng và đời sống văn hóa bản địa. Các công trình theo hướng nghiên cứu này có thể kể tên một số ấn phẩm tiêu biểu của GS.TS Lê Hồng Lý như Sự tác động của kinh tế thị trường vào lễ hội, tín ngưỡng (Nxb Văn hoá thông tin, 2008); “Praying for profit: The cult of the Lady of Treassury” (Journal of South-East Asian Studies, 2007), “The Revenge of the object villagers and ethnographers in Dong Ky Village” (Asian Ethnology, 2008).
Bên cạnh đó, trong những năm qua, Phòng đã tích cực đẩy mạnh hướng nghiên cứu về những tác động của chương trình, dự án cũng như diễn ngôn về phát triển, hiện đại hóa đối với thực hành văn hóa của các nhóm tộc người, đặc biệt là nhóm các tộc người thiểu số Tây Nguyên. Tiểu biểu cho hướng nghiên cứu này là những công trình nghiên cứu của TS. Hoàng Cầm. Trong thời gian từ 2014-2018, TS. Hoàng Cầm và các cộng sự đã thực hiện 3 dự án quôc tế lớn: Dự án Xung đột và hợp tác về REDD+ ở Mexico, Nepal và Việt Nam (2014-2017); Dự án REDD+: Sự thâu tóm rừng mãi? (2014-2017); Dự án Quản trị rừng siêu quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa sản phẩm gỗ và tính chính trị của công lý (2016-2018). Nối tiếp hướng nghiên cứu này, Phan Phương Hảo dành sự quan tâm đặc biệt tới vấn đề giới và tiếp cận tài nguyên tại Tây Nguyên. TS. Phan Phương Hảo đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ với đề tài: “Tiếp cận tài nguyên từ lăng kính giới trong bối cảnh REDD+: nghiên cứu trường hợp Tây Nguyên, Việt Nam”. TS. Trần Hoài cũng xem xét tác động của chính sách đối với thực hành văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trong đề tài luận án: "Làm văn hóa" cho một di sản "sống": Chính sách, trình diễn, và những biểu trưng của di sản "Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên". Có thể nói, sự nỗ lực của các thành viên trong phòng đã tạo nên những thành tựu và kết quả to lớn trong hướng nghiên cứu tác động của diễn ngôn phát triển đến văn hóa của các tộc người thiểu số, từ đó nhấn mạnh tới sự phát triển tự thân, phủ nhận thuyết tiến hóa luận trong nghiên cứu văn hóa các tộc người tại chỗ.
Một hướng nghiên cứu nữa cũng được đẩy mạnh, đó là nghiên cứu về sự dịch chuyển, chuyển động của các dòng người di cư trong xã hội hiện đại cũng như tìm hiểu về sự thích ứng văn hóa, xã hội và lối sống của các cộng đồng trong bối cảnh chuyển động toàn cầu hóa. Tiêu biểu cho hướng nghiên cứu này gồm có những công trình của TS. Hồ Thị Thanh Nga, TS. Phan Phương Hảo, ThS. Hoàng Thu Hằng. Hoàng Thị Thu Hằng quan tâm đến dòng di cư nông thôn-đô thị: “Tính thích ứng của người di cư từ nông thôn ra đô thị - trường hợp nghiên cứu tại Thành phố Hà Nội” (Tạp chí văn hóa và nguồn lực, số 11 (3), 2017). Phan Phương Hảo quan tâm đến dòng di cư của các cô dâu Việt Nam tới Singapore: “Tăng quyền cho phụ nữ di cư: di dân hôn nhân người Việt ở Singapore” (Kỷ yếu Diễn đàn về chủ nghĩa nữ quyền xuyên quốc gia và hoạt động xã hội vì phụ nữ, Hàn Quốc 2013). Hồ Thị Thanh Nga trong nhiều năm gần đây quan tâm tới di dân xuyên quốc gia từ Việt Nam sang Đài Loan. Tác giả có nhiều công trình nghiên cứu liên quan như: “Negotiating Gender Roles of Vietnamese Spouses in Taiwanese Family Vietnam” (Vietnam Journal of Family and Gender Studies, Vol 11, No1, 2017), “Di dân, nguồn tiền gửi và sự biến đổi vai trò giới truyền thống trong gia đình nông thôn tại xã Đông Ninh, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa” (Tạp chí nghiên cứu văn hóa, số 3(171), 2017, “Transnational labour migration: (Non-) Remittances and the family in crisis, case study in Tam Di, Bac Giang, Vietnam” (in 蔣為文編2019 越南文化:從紅河到九龍江流域。五南出版,Taiwan, 2019)… Năm 2018, TS. Hồ Thị Thanh Nga cũng đã bảo vệ thành công đề tài cấp Bộ: Tác động của nguồn tiền gửi từ lao động xuất khẩu tới sự biến đổi văn hóa gia đình nông thôn hiện nay: nghiên cứu trường hợp xã Tam Dị, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
Ngoài các hướng nghiên cứu chủ đạo trên, các thành viên trong phòng hiện nay cũng đang quan tâm đến các vấn đề khác như: sinh kế đô thị, văn hóa khởi nghiệp, xã hội dân sự và loại trừ xã hội… Hoàng Thu Hằng tập trung nghiên cứu về sinh kế và sự chuyển đổi sinh kế của cư dân đô thị. Lương Thu Trang quan tâm tới hoạt động khởi nghiệp của giới trẻ. Nguyễn Đăng Đạo nghiên cứu về vấn đề Loại trừ xã hội trong bối cảnh đô thị hóa..vv.
Có thể nói, hướng nghiên cứu của Phòng đã được các thành viên trong phòng tập trung nghiên cứu và theo đuổi. Bên cạnh những nghiên cứu tập trung quan tâm tới mối quan hệ giữa diễn ngôn về phát triển, hiện đại hóa đối với thực hành văn hóa của các nhóm tộc người; nghiên cứu về vai trò của tri thức tộc người đối với sự phát triển bền vững của các tộc người trong xã hội đương đại, thì hiện nay và trong thời gian sắp tới, các thành viên trong phòng cũng quan tâm tới những vấn đề khác, như vấn đề đô thị, quyền lực và loại trừ xã hội, vấn đề di dân, vấn đề về giới trẻ, vấn đề sinh kế và sự thích ứng văn hóa - xã hội trong bối cảnh chuyển động toàn cầu.